Η πολυαισθητηριακή μαθησιακή προσέγγιση είναι ένας όρος που χρησιμοποιούν πολλά σχολεία για να περιγράψουν μεθόδους διδασκαλίας που περιλαμβάνουν την εμπλοκή περισσότερων από μία αισθήσεων κάθε φορά. Περιλαμβάνοντας τη χρήση οπτικών, ακουστικών και κιναισθητικών-απτικών οδών, η πολυαισθητηριακή προσέγγιση μπορεί να ενισχύσει τη μνήμη και την ικανότητα μάθησης. Αυτό μπορεί επίσης να περιλαμβάνει τη γεύση, την όσφρηση, την αφή, την όραση, την ακοή και την κίνηση. Οι μαθητές/ριες είναι σε θέση να βιώσουν ένα μάθημα μέσω πολλαπλών οδών που μπορούν να διεγείρουν καλύτερα τον εγκέφαλό τους και να τους εμπλέξουν βαθύτερα στο θέμα. Υπάρχει μια μακρά ιστορία στην εκπαιδευτική βιβλιογραφία που χρονολογείται από τη Μοντεσσόρι, τον John Dewey και την Grace Fernald, για να αναφέρουμε μόνο μερικούς.
Η πολυαισθητηριακή προσέγγιση είναι η πιο αποτελεσματική μέθοδος διδασκαλίας για τους μαθητές που αντιμετωπίζουν δυσκολίες στη μάθηση. Αν και κάθε μάθημα δεν θα χρησιμοποιεί απαραίτητα όλες τις αισθήσεις ταυτόχρονα, τα περισσότερα πολυαισθητηριακά μαθήματα εμπλέκουν τους μαθητές με το μαθησιακό υλικό με περισσότερες από μία προσεγγίσεις.
Ωστόσο, η πολυαισθητηριακή μάθηση μπορεί να είναι ιδιαίτερα χρήσιμη για μαθητές/ριες με μαθησιακές δυσκολίες και γνωστικούς περιορισμούς, και που μπορεί να αντιμετωπίζουν δυσκολίες σε έναν ή περισσότερους τομείς της εκπαίδευσης. Για παράδειγμα, ένας/μία μαθητής/ρια με διαφορετικά προβλήματα μπορεί να έχει πρόβλημα στην επεξεργασία οπτικών πληροφοριών. Αυτό μπορεί να τον/την κάνει να δυσκολεύεται να μάθει και να διατηρήσει πληροφορίες μόνο μέσω της ανάγνωσης και των οπτικών ερεθισμάτων. Χρησιμοποιώντας άλλες αισθήσεις, όπως την αφή ή την ακοή, αυτοί οι μαθητές/ριες μπορούν να κάνουν μια ισχυρότερη σύνδεση με αυτό που μαθαίνουν.
Τελικά, η χρήση μιας πολυαισθητηριακής προσέγγισης σε ένα μαθησιακό περιβάλλον βοηθά στην ικανοποίηση των διαφορετικών αναγκών όλων των μαθητών/ριών δίνοντας τους την ευκαιρία να επιτύχουν.
Οι τεχνικές και οι στρατηγικές πολυαισθητηριακής διδασκαλίας τονώνουν τη μάθηση εμπλέκοντας όλους/ες σε πολλαπλά επίπεδα. Ενθαρρύνουν τους/τις μαθητές/ριες να χρησιμοποιήσουν κάποιες ή όλες τις αισθήσεις τους για να:
- Συλλέξουν πληροφορίες για μια εργασία
- Συνδέουν τις πληροφορίες με ιδέες που ήδη γνωρίζουν και κατανοούν
- Να αντιλαμβάνονται τη λογική που εμπλέκεται στην επίλυση προβλημάτων
- Μαθαίνουν εργασίες επίλυσης προβλημάτων
- Να αξιοποιούν δεξιότητες μη λεκτικής συλλογιστικής
- Κατανοούν τις σχέσεις μεταξύ εννοιών
- Αποθηκεύουν πληροφορίες και τις αποθηκεύουν για μετέπειτα ανάκληση
Η χρήση μιας πολυαισθητηριακής τεχνικής διδασκαλίας σημαίνει ότι βοηθάτε έναν/μία μαθητή/ρια να μάθει μέσω περισσότερων από μία αισθήσεων. Οι περισσότερες τεχνικές διδασκαλίας γίνονται με τη χρήση είτε της όρασης είτε της ακοής (οπτική ή ακουστική). Η όραση χρησιμοποιείται στην ανάγνωση πληροφοριών, στην εξέταση κειμένου, εικόνων ή στην ανάγνωση πληροφοριών με βάση τον πίνακα.
Η αίσθηση της ακοής χρησιμοποιείται για την ακρόαση όσων λέει ο/η δάσκαλος/α. Η όραση μπορεί να επηρεαστεί από δυσκολίες στην παρακολούθηση ή στην οπτική επεξεργασία. Μερικές φορές η ακουστική επεξεργασία των μαθητών/ριών μπορεί να είναι αδύναμη. Η λύση για αυτές τις δυσκολίες είναι η συμμετοχή περισσότερων αισθήσεων, ιδιαίτερα της χρήσης της αφής (απτικής) και της κίνησης (κινητικής). Αυτό θα βοηθήσει τον εγκέφαλο να αναπτύξει απτικές και κινητικές αναμνήσεις για να τις κρατήσει, όπως και τις ακουστικές και οπτικές.
Οι μαθητές/ριες με μαθησιακές δυσκολίες έχουν συνήθως δυσκολίες σε έναν ή περισσότερους τομείς ανάγνωσης, ορθογραφίας, γραφής, μαθηματικών, της ακουστικής κατανόησης και του λόγου έκφρασης. Οι πολυαισθητηριακές τεχνικές δίνουν τη δυνατότητα στους/τις μαθητές/ριες να χρησιμοποιούν τους προσωπικούς τους δυνατούς τομείς για να τους/τις βοηθήσουν να μάθουν. Μπορούν να κυμαίνονται από απλές έως πολύπλοκες, ανάλογα με τις ανάγκες των μαθητών/ριων και την εκάστοτε εργασία.
4.1.1. Κιναισθητική συγκινησιακή προσέγγιση
Η κιναισθητική μάθηση λαμβάνει χώρα καθώς οι μαθητές/ριες συμμετέχουν σε μια σωματική δραστηριότητα: μαθαίνουν κάνοντας, εξερευνώντας, ανακαλύπτοντας. Η κιναισθητική μάθηση είναι ένα από τα τέσσερα στυλ μάθησης που ορίστηκαν από τον Neil Fleming και τους συνεργάτες του (βλέπε Fleming, N., and Mills, C., 1992, Not Another Inventory, Rather a Catalyst for Reflection, Published in: To Improve the Academy, Vol. 11, Page 137): το οπτικό, το ακουστικό, το αναγνωστικό/γραφικό και το κιναισθητικό. Παρόλο που μόνο το 15% του πληθυσμού είναι έντονα ευθυγραμμισμένο με το κιναισθητικό στυλ μάθησης, προκαταρκτικές έρευνες έχουν δείξει ότι η κιναισθητική μάθηση οδηγεί σε αυξημένα μαθησιακά αποτελέσματα για όλους/ες τους/τις μαθητές/ριες.
Οι κιναισθητικοί εκαπιδευόμενοι/ες προτιμούν να μαθαίνουν μέσω της άμεσης εμπειρίας και η μάθηση προκύπτει ως αποτέλεσμα αυτού που έγινε και όχι αυτού που ειπώθηκε ή διαβάστηκε. Η κιναισθητική μάθηση συνδέεται στενά με την κατηγοριοποίηση (ή τους τομείς) της μάθησης του Benjamin Bloom: γνωστικές δεξιότητες, συγκινησιακός τομέας, ψυχοκινητικές δεξιότητες. Αυτοί οι τρεις τομείς συμπληρώνουν και ενισχύουν ο ένας τον άλλον στη διαδικασία μάθησης. Ο ψυχοκινητικός τομέας περιλαμβάνει τη σωματική κίνηση, το συντονισμό και μια ποικιλία κινητικών δεξιοτήτων.
Οι πτυχές του ψυχοκινητικού τομέα περιλαμβάνουν:
- Πρόσληψη-χρήση αισθητηριακών ενδείξεων για την καθοδήγηση κινητικών δραστηριοτήτων
- Ετοιμότητα για δράση-περιλαμβάνει νοητική, σωματική και συναισθηματική ετοιμότητα – ετοιμότητα για δράση μετά από μια ακολουθία οδηγιών.
- Καθοδηγούμενη ανταπόκριση – εκμάθηση μιας σύνθετης δεξιότητας μέσω μίμησης και δοκιμής και λάθους- ακολουθώντας οδηγίες.
- Μηχανισμός-κατακτημένες αντιδράσεις γίνονται συνήθεια, κινήσεις που εκτελούνται με αυτοπεποίθηση και επάρκεια.
- Σύνθετη φανερή απόκριση – εκτέλεση σύνθετων μοτίβων κίνησης.
- Προσαρμογή-οι κινήσεις μπορούν να τροποποιηθούν ή να προσαρμοστούν για να προσαρμοστούν σε ειδικές καταστάσεις.
- Δημιουργία-δημιουργία νέων μοτίβων κίνησης που ταιριάζουν σε μια κατάσταση.
Ουσιαστικά, οι κιναισθητικοί εκπαιδευόμενοι/ες επεξεργάζονται τις πληροφορίες καλύτερα όταν εμπλέκονται σωματικά κατά τη διάρκεια της μαθησιακής διαδικασίας.
Συχνά, όσοιες/ έχουν κιναισθητικό στυλ μάθησης δυσκολεύονται να μάθουν μέσω της παραδοσιακής σχολικής εκπαίδευσης που βασίζεται σε διαλέξεις, επειδή το σώμα δεν κάνει τη σύνδεση ότι κάνουν κάτι, όταν ακούνε χωρίς να κινούνται. Ο εγκέφαλός τους είναι απασχολημένος, αλλά το σώμα τους δεν είναι, γεγονός που καθιστά πιο δύσκολη την επεξεργασία των πληροφοριών. Πολλές φορές, πρέπει να σηκωθούν και να κινηθούν για να απομνημονεύσουν κάτι.
4.1.2. Στρατηγικές κιναισθητικής μάθησης
- Σηκωθείτε αντί να κάθεστε. Γνωρίζουμε ήδη ότι το να κάθεστε για μεγάλα χρονικά διαστήματα είναι κακό για την υγεία. Αλλά για έναν κιναισθητικό μαθητή, το να στέκεται όρθιος θα βελτιώσει επίσης την κατανόηση και τη συγκράτησή της γνώσης. Όταν στεκόμαστε όρθιοι, το σώμα μας εμπλέκεται περισσότερο και συνδέεται με τη διαδικασία της μάθησης. Η επένδυση σε μια βάση για βιβλία ή σε ένα όρθιο γραφείο μπορεί να βοηθήσει στην αύξηση των επιπέδων συγκέντρωσης για μεγαλύτερες χρονικές περιόδους.
- Συνδυάστε τη συνεδρία μελέτης με άσκηση. Αντί να κάθονται με τις σημειώσεις τους, οι μαθητές/ριες θα πρέπει να σηκώνονται και να κάνουν ασκήσεις, αερόβιες ασκήσεις (burrpees) ή άλματα ανάμεσα στα κεφάλαια. Ο συνδυασμός της δραστηριότητας τους/τις κρατά σε εγρήγορση και βοηθά στην εδραίωση των ιδεών που μελετούν. Ως κιναισθητικοί εκπαιδευόμενοι/ες, χρειάζονται μια σωματική διέξοδο για την περίσσεια ενέργειά τους, ακόμη και όταν πρέπει να μελετήσουν.
- Αξιοποιήστε μικρές κινήσεις. Δεν είναι πάντα δυνατό να σηκώνεστε όρθιοι και να κάνετε ασκήσεις με ψηλά γόνατα κατά τη διάρκεια μιας συνεδρίας μελέτης, αλλά μπορεί κανείς να χρησιμοποιήσει κιναισθητικές στρατηγικές μελέτης για να παραμείνει απασχολημένος. Αναπηδήστε μια μπάλα του τένις στο πάτωμα και πιάστε την κάθε φορά που ο/η εκπαιδευόμενος/η απαντά σε μια ερώτηση. Μπορούν επίσης να στρίβουν ένα λαστιχάκι γύρω από τον καρπό ή ένα μολύβι ενώ διαβάζουν. Ακόμη και αν οι κινήσεις είναι μικρές, θα τους/τις βοηθήσουν να παραμείνουν συγκεντρωμένοι/ες και προσεκτικοί/ές.
- Χρησιμοποιήστε ένα στυλό. Χρησιμοποιήστε ένα μολύβι. Χρησιμοποιήστε ένα μαρκαδόρο. Υπογραμμίστε σημαντικό λεξιλόγιο ή έννοιες κατά την ανάγνωση. Θα πρέπει να υπογραμμίζουν και να κωδικοποιούν χρωματικά τα αποσπάσματα που συνδέονται μεταξύ τους. Χρησιμοποιώντας ένα μολύβι για να σχεδιάσουν διαγράμματα ροής στα βιβλία τους βοηθούν να αναλύσουν τα χωρία σε μικρά κομμάτια. Η προσθήκη αυτοκόλλητων σημειώσεων που δείχνουν τις κύριες ιδέες είναι επίσης χρήσιμη. Η χρήση αποτελεσματικών στρατηγικών ανάγνωσης σε συνδυασμό με την κίνηση διευκολύνει τη μελέτη για τους κιναισθητικούς μαθητές.
- Δοκιμάστε την ένταση και τη χαλάρωση. Όταν οι μαθητές βρίσκονται σε μια κατάσταση μελέτης που πραγματικά περιορίζει την ικανότητά τους να κινηθούν, οι εκπαιδευτικοί θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν την τεχνική της έντασης και της χαλάρωσης για να παραμείνουν συγκεντρωμένοι. Σε διαστήματα πέντε έως δέκα δευτερολέπτων, θα πρέπει να σφίγγουν έναν συγκεκριμένο μυ και στη συνέχεια να χαλαρώνουν όταν περάσουν τα δευτερόλεπτα. Αυτή η τεχνική βοηθά στην απελευθέρωση της ανεπιθύμητης έντασης, κάτι που οι κιναισθητικοί εκπαιδευόμενοι/ες συχνά βιώνουν κατά τη διάρκεια της αδράνειας.
- Γίνετε δημιουργικοί. Αν ένα θέμα καθίσταται δύσκολο για τους/τις εκπαιδευόμενους/ες/ες, μπορούμε να το προσεγγίσουμε από άλλη οπτική γωνία. Ο δάσκαλος μπορεί να χρησιμοποιήσει υλικά που οι εκπαιδευόμενοι/ες μπορούν να χειριστούν, όπως τουβλάκια ή φιγούρες, για να απεικονίσει μια σκηνή μάχης ή να εξερευνήσει μαθηματικές έννοιες. Η ζωγραφική εικόνων σχετικά με το θέμα που μαθαίνουν ή ο σχεδιασμός ενός βίντεο ή ενός storyboard είναι επίσης πολύ χρήσιμος. Η βασική ιδέα είναι ότι οι εκπαιδευόμενοι/ες είναι πιθανό να θυμούνται καλύτερα κάτι που κατασκεύασαν παρά κάτι που διάβασαν.
Οι κιναισθητικοί εκπαιδευόμενοι/ες πρέπει να κινούν το σώμα τους για να μάθουν. Αυτοί οι εκπαιδευόμενοι/ες συχνά αποκαλούνται “νευρικοί” και ορισμένοι εκπαιδευτικοί μπορεί να ερμηνεύσουν τη συμπεριφορά τους ως αφηρημένη ή βαριεστημένη. Ωστόσο, η κίνηση ενός κιναισθητικού μαθητή δεν συνεπάγεται έλλειψη προσοχής -στην πραγματικότητα, σημαίνει ότι προσπαθεί να επεξεργαστεί τις πληροφορίες με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο.
Δοκιμάστε αυτές τις στρατηγικές για να προσεγγίσετε τους κιναισθητικούς εκπαιδευόμενους/ες στην τάξη σας:
- Επιτρέψτε στους κιναισθητικούς εκπαιδευόμενους/ες να στέκονται όρθιοι, να χοροπηδούν με τα πόδια τους ή να μουτζουρώνουν κατά τη διάρκεια των διαλέξεων. Θα τους αξιοποιήσετε περισσότερο στην τάξη αν μπορούν να κινηθούν λίγο.
- Προσφέρετε διάφορες μεθόδους διδασκαλίας-διαλέξεις, ανάγνωση σε δυάδες, ομαδική εργασία, πειράματα, εργασίες, θεατρικά έργα κ.λπ.
- Ζητήστε από τους κιναισθητικούς εκπαιδευόμενους/ες σας να ολοκληρώσουν σχετικές εργασίες κατά τη διάρκεια της διάλεξης, όπως να συμπληρώσουν ένα φύλλο εργασίας ή να κρατήσουν σημειώσεις.
- Επιτρέψτε στους κιναισθητικούς εκπαιδευόμενους/ες να εκτελούν κινητικές εργασίες πριν και μετά τις διαλέξεις, όπως να μοιράζουν κουίζ, να γράφουν στον πίνακα ή ακόμη και να αναδιατάσσουν τα θρανία
- Αν αισθανθείτε ότι οι κιναισθητικοί εκπαιδευόμενοι/ες ξεφεύγουν από εσάς στην τάξη, διακόψτε τη διάλεξη και βάλτε όλη την τάξη να κάνει κάτι ενεργητικό: να βαδίσει, να τεντωθεί ή να αλλάξει θρανία.
Κρατήστε τις διαλέξεις σας σύντομες και γλυκές! Προγραμματίστε πολλές διαφορετικές δραστηριότητες κατά τη διάρκεια κάθε διδακτικής ώρας, ώστε να λαμβάνετε υπόψη σας όλα τα μαθησιακά στυλ των μαθητών/ριών σας.
